Eksploatując zasoby w obecnym tempie, do 2050 r. będziemy potrzebowali zasobów odpowiadającym zasobom trzech planet Ziemi. Postępujące zmiany klimatyczne oraz ograniczone zasoby wymuszają konieczność przejścia od społeczeństwa typu linearnego „take-make-dispose” („weź-wyprodukuj-wyrzuć") do rozwiązań zrównoważonych środowiskowo i neutralnych pod względem emisji CO2 ,,czyli gospodarki o zamkniętym obiegu “reduce-reuse-recycle” („zredukuj-użyj ponownie-przetwórz”).

Statystyczny Polak zużywa 160 kg opakowań rocznie. To nieco mniej niż statystyczny Europejczyk (prawie 180 kg odpadów opakowaniowych). Szacuje się, że na całym świecie w samym 2019 r. produkcja i spalanie plastiku wpompowały do atmosfery około 850 milionów ton gazów cieplarnianych. Do 2050 r. emisje te mogą wzrosnąć do 2,8 miliarda ton. Do 2030 roku UE bez podejmowania dodatkowych działań notowałaby wzrost ilości odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych nawet o 46%. Dodać należy, że to właśnie opakowania są jednym z głównych sposobów wykorzystywania surowców pierwotnych.

Jak wskazuje Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) w Polsce dominują opakowania z tworzyw sztucznych (około 40%). Opakowania z papieru stanowią około 37%, z metali lekkich – 12%, a szkła – około 10%. Wśród głównych odbiorców opakowań wymienia się: producentów żywności (wykorzystują ponad 60% opakowań), branżę farmaceutyczną (7%) oraz kosmetyczną (6%). Pozostała część zapotrzebowania na opakowania pochodzi od producentów chemii gospodarczej i innych towarów przemysłowych.

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) to cyrkularny model produkcji i konsumpcji, oparty na zasadzie reduce-reuse-recycle. Polega ona na dzieleniu się, pożyczaniu, ponownym użyciu, naprawie i recyklingu istniejących materiałów i wytworzonych produktów wydłużając maksymalnie cykl ich życia. W praktyce oznacza to ograniczenie odpadów do minimum. Kiedy cykl życia produktu kończy się, surowce i odpady z niego pochodzące, powinny zostać w gospodarce, by wykorzystać je ponownie. Wraz ze wzrostem świadomości społeczeństwa zasada 3R wyewoluowała i wzbogacona została o 3 elementy „refuse”, czyli „odrzuć” wszystkie jednorazowe tworzywa sztuczne, „recover” co znaczy naprawiaj oraz „rethink” - pomyśl, co możesz zrobić lepiej. Powyższa zasada 6R „refuse - reduce - reuse - recover - recycle - rethink” stanowi nową zasadę minimalizacji i zarządzania odpadami.

Od 2018 roku UE definiuje ambitne cele w zakresie recyklingu, odpadów opakowaniowych i odpadów trafiających na wysypiska. Działania te zmierzają do wdrożenia zrównoważonego modelu gospodarki o obiegu zamkniętym. W marcu 2020 r. Komisja Europejska przedstawiła plan działania na rzecz gospodarki cyrkularnej skoncentrowany na redukcję odpadów przez właściwe gospodarowanie zasobami. Natomiast w lutym 2021 r. posłowie do PE zagłosowali nad nowym planem działania UE dot. gospodarki w obiegu zamkniętym, żądając podjęcia dodatkowych środków w celu osiągnięcia gospodarki neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla, zrównoważonej środowiskowo, wolnej od toksyn i o całkowicie zamkniętym obiegu do 2050 r. Podkreślano potrzebę zaostrzenia przepisów dotyczących recyklingu oraz ustanowienia wiążących celów do 2030 r. w zakresie wykorzystania i konsumpcji materiałów. Posłowie PE zaapelowali także do państw członkowskich UE o zwiększenie wysokiej jakości recyklingu, odejście od składowania odpadów na wysypiskach i minimalizacji spalania odpadów.

Jednocześnie od 2018 tyczyły się prace nad dyrektywą Single Use Plastic, która wzmacnia działania państw członkowskich na rzecz ograniczenia zanieczyszczenia plastikiem. W inicjatywie tej skoncentrowano się na ograniczeniu 10 najczęściej występujących na europejskich plażach produktach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, takich jak: butelki na napoje (nakrętki i pokrywki), patyczki higieniczne, niedopałki papierosów, torby, sztućce, słomki i mieszadełka do napojów, kubki na napoje i pokrywki do nich, balony oraz patyczki do balonów, opakowania po słodyczach i chipsach, artykuły higieniczne (podpaski, tampony), a także pojemniki na żywność, w tym pojemniki ze styropianu i wszystkie produkty wykonane z tworzyw sztucznych ulegających oksydegradacji. Produkty te, wraz z zawierającymi tworzywa sztuczne narzędziami połowowymi stanowiącymi odpady, pod względem ilościowym stanowią około 70% wszystkich odpadów morskich. Zgodnie ze wspomnianą dyrektywą – wprowadzaniu jednorazowych butelek na rynek musi towarzyszyć wycofywanie odpowiedniej ich ilości w ramach selektywnej zbiórki odpadów. Do 2025 r. ma to być 77% butelek, a do 2029 r. aż 90%. Ponadto co najmniej 25% surowca do produkcji butelek PET musi pochodzić z recyklingu, a do 2030 już 30%. Ograniczenia i zakazy eksportu plastiku, szczególnie niepoddającego się recyklingowi, wprowadziła z kolei, przyjęta przez 187 państw, nowelizacja konwencji bazylejskiej dotycząca odpadów niebezpiecznych.

Transformacja w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego z całą pewnością jest procesem kosztownym, choć pewne jej elementy wymagają po prostu zmiany nawyków konsumenckich (np. zabierania własnej torby na zakupy). Niestety jeśli chodzi o wydłużenie cyklu życia produktów czy o znaczące zwiększenie recyklingu odpadów to szybkie i nagłe zmiany wiązałyby się z dużym nakładem inwestycyjnym po stronie firm produkcyjnych - konieczne byłoby wprowadzenie nowych projektów towarów i nowych sposobów ich wytwarzania. Te działania wiązałyby się z pewnością ze spadkiem obrotów tych firm, a w konsekwencji ze stratami.

Jednakże dążąc do GOZ drogą ewolucji można oczekiwać wielu korzyści wpływających na rentowność przedsiębiorstw. Mając na uwadze, koszt pozyskania materiałów, który stanowi ok. 40% wszystkich kosztów unijnych firm przemysłowych, przedsiębiorstwa mogą znaleźć potencjał zwiększenia swojej rentowności, zmniejszając zużycie materiałów, w tym plastiku, nie tylko poprzez np. wprowadzanie cieńszych warstw opakowań, ale przede wszystkim wprowadzając tam gdzie to możliwe opakowanie lub szeroko pojęty odpad ponownie (zgodnie z zasadami gospodarki cyrkularnej). Jako że w systemie GOZ nie ma odpadów, a tylko surowce, które możemy ponownie wykorzystać, zyskujemy podwójnie, bowiem zmniejsza się nie tylko wspomniane wcześniej zużycie materiałów, ale również koszty utylizacji odpadów. Mniejszy strumień odpadów to mniejszy koszt ich utylizacji, a co za tym idzie mniejsza presja na środowisko naturalne. GOZ daje ponowną szansę materiałom, bowiem odpad z jednego procesu staje się surowcem w drugim. Z uwagi na tę właściwość GOZ uznaje się za model przyszłości, który maksymalizuje wartość dodaną, a minimalizuje powstawanie odpadów.

Co więcej GOZ dzięki zwiększeniu dostępności surowców z odzysku wpływa na zmniejszenie uzależnienia gospodarek od wydobycia i przetwórstwa surowców pierwotnych oraz ich importu, nierzadko z rejonów niestabilnych geopolitycznie. Wiąże się to zatem ze zwiększeniem bezpieczeństwa dostaw krytycznych surowców w regionach, które są ich pozbawione. W szczególności dotyczy to tych państw unijnych, które wiele zasobów muszą sprowadzać z zewnątrz, np. paliwa kopalne czy metale ziem rzadkich.

Niezaprzeczalnym faktem jest, że wprowadzenie GOZ w przedsiębiorstwach produkcyjnych wiąże się ze znacznymi kosztami, lecz równocześnie daje szansę na zdobycie i utrzymanie klientów. Jak pokazuje Finansowy Barometr ING (2019) - ludziom zależy na ochronie środowiska i są bardziej skłonni kupować w firmach, które podzielają tę troskę. Jednocześnie są skłonni płacić więcej za produkty bardziej ekologiczne, np. pod względem opakowania. Gotowość do tego deklaruje 49% mieszkańców Europy i 57% Polaków. Na szczęście istnieją na rynku innowacyjne rozwiązania, które nie wymagają nakładów inwestycyjnych, a zbliżą nasze przedsiębiorstwo czy gospodarstwo domowe do modelu cyrkularnego. Można wdrażanie GOZ rozpocząć od mniej skomplikowanych procesów jak np. zamawianie środków czystości i kosmetyków w drogeriach cyrkularnych, oddawania fusów po kawie odpowiednim firmom bądź też korzystanie z firm kurierskich oferujących ekoopakowania, pochodzące w 100% z recyklingu i posiadających certyfikat FSC. Przez takie działania dbamy o zrównoważone podejście środowiskowe, zmniejszamy ilość odpadów i śladu węglowego, czynimy pierwsze kroki wobec tego co nieuniknione - w kierunku cyrkularności.

Wejdź w System DOTi skończ z jednorazowym plastikiem

Wejdź w System DOT
i skończ z jednorazowym plastikiem